Ο Αλιάκμων, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός εντός ελληνικών συνόρων (297 χλμ. έως τις εκβολές του στο Θερμαϊκό κόλπο), έχει αλλοιωθεί από τα φράγματα στο βωμό της αντιμετώπισης του ενεργειακού προβλήματος της χώρας. Στις κοιλάδες και τις πεδινές ζώνες του Αλιάκμονα, ιδιαίτερα σε αυτή του μέσου ρου, αναπτύχθηκαν ήδη από τα προϊστορικά χρόνια σημαντικές εγκαταστάσεις, οι οποίες εξελίχθηκαν σε σημαντικές πόλεις στα πρώτα ιστορικά χρόνια.
Στα φαράγγια και τις στενωπούς του αναπτύχθηκαν από τα βυζαντινά χρόνια τα κάστρα-φρούρια, οι πόλεις κοντά σε αυτά και οι μοναστηριακές εγκαταστάσεις στα πιο δυσπρόσιτα σημεία. Το πρόγραμμα διάσωσης, έρευνας και μελέτης που αρχίσαμε εδώ και δεκαετίες (από το 1985) αφορά στις δεκάδες θέσεις (οι περισσότερες προϊστορικές) κατά μήκος του μέσου ρου του Αλιάκμονα από την Αιανή έως το Βελβεντό, που καλύπτονται σήμερα για πολλούς μήνες από τα νερά της τεχνητής λίμνης του φράγματος Πολυφύτου, από την Αιανής έως το Βελβεντό.
Από το 2004 αρχίσαμε τη συστηματική επιφανειακή έρευνα στο υπό κατασκευή, συνεχόμενο φράγμα Ιλαρίωνα και το 2006 αρχίσαμε τις σωστικές ανασκαφές με χρηματοδότηση της ΔΕΗ Α.Ε. Στην παραποτάμια θέση του Λογκά Ελάτης, από τα πρανή των λόφων έως την όχθη του Αλιάκμονα οι άνθρωποι πέτυχαν να επιβιώσουν για χιλιετίες, από τη Νεολιθική Εποχή έως τα ελληνιστικά χρόνια, με καλή οργάνωση του χώρου σε συνδυασμό και με τα φυσικά πλεονεκτήματα. Το νερό του ποταμού έρεε ολοχρονίς, η ιχθυοπανίδα ήταν πάντα πλούσια, ενώ παράλληλα ο ποταμός πρόσφερε επικοινωνία από ρηχά περάσματα, η γη ήταν ιδιαίτερα εύφορη στα παραποτάμια ανοίγματα, η χλωρίδα και πανίδα των διπλανών δασών ήταν άφθονη και επέτρεπε την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και το κυνήγι και τέλος η υλοτομία συνέβαλε τόσο στις κατασκευές όσο και ως θερμαντική ύλη.
Η συνεχής παρουσία του ανθρώπου στο χώρο διαφαίνεται και από το γεγονός ότι το φυσικό χώμα εμφανίστηκε σε βάθος 5,50 μ. από επιφάνεια εδάφους, κάτω από παχιές ανθρωπογενείς επιχώσεις, οι οποίες περιέχουν χαρακτηριστική κεραμική διαφόρων ιστορικών περιόδων. Σε αρκετά μεγάλη έκταση οι αρχαιότητες της Αρχαϊκής, Κλασικής και Ελληνιστικής Εποχής έχουν διαταραχθεί σχεδόν στο σύνολό τους, αλλά η κεραμεική και τα κινητά ευρήματα (χρυσά, αργυρά, χάλκινα) ήταν ενδιαφέροντα.
Στα αδιατάρακτα στρώματα της Νεολιθικής Εποχής και της Εποχής Χαλκού αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κατοικιών με συνοδευτικούς λάκκους, πίθους και εστίες, εγχυτρισμοί, δηλαδή ταφές σε πιθοειδή αγγεία. Στα κινητά ευρήματα ανήκουν πήλινα αγγεία, από τα οποία τα περισσότερα είναι μεγάλα αποθηκευτικά, ενώ ο κατάλογος των μικροευρημάτων περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό αντικειμένων που κατανέμονται σε πολλά είδη. Τα πήλινα ειδώλια (ανθρωπόμορφα, ζωόμορφα, αγκυρόσχημα, πτηνόμορφα), αποτελούν ενδιαφέρον σύνολο. Στα εργαλεία περιλαμβάνονται λίθινα τριπτά και πελεκητά, εργαλεία από πυριτόλιθο και οψιανό, υλικό σπάνιο στην περιοχή μας, καθώς και οστέινα. Η υφαντική δραστηριότητα δηλώνεται από τα υφαντικά βάρη, δηλαδή τις αγνύθες, τα αποστρογγυλεμένα όστρακα με οπή αλλά και από τα σφονδύλια και τα πηνία, καθώς και τις οστέινες βελόνες.
Στην προσπάθειά μας να οριοθετήσουμε τα οικιστικά κατάλοιπα όλης της λεκάνης στη θέση Λογκάς Ελάτης διενεργήσαμε ερευνητικές τομές σ' όλη σχεδόν την έκταση για να διαπιστώσουμε ότι οι αρχαιότητες εκτείνονται σε 455 στρέμματα! Ο χώρος που ήταν ιδανικός για να προσελκύει το ενδιαφέρον των ανθρώπων για μόνιμη εγκατάσταση ήταν περιζήτητος για τη διαβίωσή τους διαχρονικά και δεν θα τον εγκατέλειπαν εύκολα. Πιο συγκεκριμένα διαπιστώσαμε ότι και στους αγρούς δίπλα στο ποτάμι, όπου δεν υπήρχαν επιφανειακές ενδείξεις και το χώμα ήταν λίγο, τις αρχαιότητες κάλυπτε ένα παχύ στρώμα λάσπης με πολλή άμμο, της «λούνης» κατά τη ντοπιολαλιά. Στις περισσότερες δοκιμαστικές τομές εντοπίστηκε κεραμεική ως ένδειξη χρήσης του χώρου, ενώ στις 60 εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κατασκευές, ταφές και ταφικοί περίβολοι. Αξιοσημείωτη είναι η ανεύρεση μεγάλου κτηρίου, πιθανότατα δημόσιου, ελληνιστικών χρόνων.
Στο χώρο της λεκάνης του Λογκά έχουν ανασκαφθεί γύρω στους 100 ταφικούς περιβόλους και λιθοσωροί της Πρώιμης και Μέσης Εποχής Χαλκού, ενώ με βεβαιότητα το νεκροταφείο εκτείνεται σε πολύ μεγαλύτερη έκταση. Αποκαλύφθηκαν 100 ανθρώπινες ταφές καθώς και σκελετοί ιπποειδών που συνοδεύουν τους νεκρούς. Οι λίθινοι περίβολοι περιέχουν λακκοειδείς ταφές, κιβωτιόσχημες ή ταφές σε αγγεία πιθοειδή και αμφορόσχημα (εγχυτρισμοί). Ως κτερίσματα φέρουν οπλισμό ή λίθινα περίαπτα και όστρεα.
Σημαντικότατο εύρημα αποτελεί ένα χάλκινο τριγωνικό εγχειρίδιο με τρεις οπές για την προσήλωσή του σε λαβή από άλλο υλικό. Μπορεί να συγκριθεί με παρόμοιο που είχε βρεθεί σε τάφο με ένταξη στα 2140-1680 π.Χ. στην παραλίμνια, επίσης, θέση Τούρλα Γουλών, δεξιά του ρου του Αλιάκμονα. Το μαχαίρι, πέρα από χρηστικό, όπλο ή εργαλείο, αποτελεί αντικείμενο κύρους, δύναμης και γοήτρου, ενώ το γεγονός της ανεύρεσης σε δύο ταφές δείχνει πλούσιες επαφές με το νότο, αφού η κύρια συγκέντρωση όμοιων απαντάται στην Κρήτη με μικρή διασπορά και εκτός του νησιού (Πολιόχνη Λήμνου, Λέρνα Αργολίδας, ένα στην Αλβανίας). Παρόμοιου τύπου αλλά υστερότερο της Μέσης Εποχής Χαλκού έχει βρεθεί στο Σέσκλο της Θεσσαλίας.
Σε άλλο τμήμα της λεκάνης του Λογκά ανασκάπτεται Νεκροταφείο Ύστερης Εποχής Χαλκού και Πρώιμης Εποχής Σιδήρου, με κιβωτιόσχημες ταφές πλούσια κτερισμένες με αγγεία και κοσμήματα.
Η ανασκαφή πρέπει να ολοκληρωθεί αρχές καλοκαιριού του 2012, λίγο πριν ο χώρος πλημμυρίσει και μετατραπεί σε λίμνη. Για το λόγο αυτό ως Αρχαιολογική Υπηρεσία καταβάλουμε υπεράνθρωπες προσπάθειες να περισώσουμε και να αναδείξουμε το πολιτισμικό παρελθόν με την πίστη ότι ο αρχαιολογικός πλούτος δεν αποτελεί τροχοπέδη στην εξέλιξη και την ενέργεια, αλλά αντίθετα χτίζει γερά θεμέλια για ένα αξιοπρεπές παρόν και μέλλον.
Γεωργία Καραμήτρου
Αρχαιολόγος
ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ Λ΄ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου