ΒΙΒΛΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Η μεταλλαγμένη σελίδα 124
Της
ΤΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ
Δεν έχει σημασία αν είμαστε υπέρ ή κατά των γενετικώς τροποποιημένων προϊόντων, σημασία έχει
ότι η επιστημονική κοινότητα δεν έχει αποφανθεί όσον αφορά την ασφάλειά τους. Οσο για τις επαγγελίες των εταιρειών που τα παράγουν για τα καλά που θα φέρουν, στις περισσότερες περιπτώσεις διαψεύσθηκαν πλήρως. Γι' αυτό, το βιβλίο της βιολογίας της Γ' Γυμνασίου πρέπει να θεωρηθεί απαράδεκτο και αντιεπιστημονικό (κάποιοι θα μπορούσαν να το χαρακτηρίσουν έως και ύποπτο) αφού, ούτε λίγο ούτε πολύ, τα παρουσιάζει σαν το «θαύμα» της επιστήμης που θα λύσει όλα μας τα προβλήματα -από την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων έως την πείνα του πλανήτη...
ΒΙΒΛΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Τι λέει το βιβλίο και τι η επιστήμη
Πριν από λίγες μέρες, μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Γαλλία, στηριζόμενη στην ανεπάρκεια επιστημονικών στοιχείων που να αποδεικνύουν την ασφάλεια των γενετικώς τροποποιημένων απαγόρευσε την καλλιέργειά τους. Την ίδια ώρα, οι συγγραφείς του ελληνικού βιβλίου Βιολογίας της Γ΄ Γυμνασίου (Ευαγγελία Μαυρικάκη, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στον τομέα των Παιδαγωγικών, και οι κυρίες Μαριάννα Γκούβρα και Αναστασία Καμπούρη, βιολόγοι, εκπαιδευτικοί Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) φαίνεται να έχουν διαφορετική γνώμη - και μάλιστα να τη μοιράζονται χωρίς αντίλογο με όλους τους Ελληνες εφήβους.
Στο έκτο κεφάλαιο του σχολικού εγχειριδίου, με τον τίτλο «Γενετική μηχανική και βιοτεχνολογία» αναπτύσσονται οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας όσον αφορά την αντιμετώπιση ασθενειών, στην παραγωγή φαρμάκων, ορμονών και εμβολίων αλλά και στην παραγωγή γενετικώς τροποποιημένων φυτών.
Είναι ολοφάνερο ότι οι συγγραφείς του βιβλίου, για δικούς τους λόγους, είναι σαφώς υπέρ όχι μόνο των εφαρμογών της βιοτεχνολογίας αλλά και οποιασδήποτε σχετικής προσπάθειας που πραγματοποιείται στο εργαστήριο. Και αντίθετα απ' ό,τι μας απάντησε κάποιος από τους υπεύθυνους για τη σύνταξη του βιβλίου, πως «πρόκειται για θέμα μικρής σημασίας με το οποίο δεν έχουμε την πολυτέλεια να ασχοληθούμε», το ΟΙΚΟ θεωρεί ότι ο τρόπος που παρουσιάζονται ζητήματα τα οποία αποτελούν αντικείμενο επιστημονικού διαλόγου και έχουν αναδειχθεί ως ηθικά διλήμματα του καιρού μας, ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο, την εξέλιξη, τη Φύση δεν είναι καθόλου δευτερεύουσας σημασίας. Ας γίνουμε όμως πιο συγκεκριμένοι.
ΔΕΙΤΕ TΗ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ 124
1. «Τα φυτά αυτά (σ.σ. που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση) περιέχουν γονίδια άλλων οργανισμών με αποτέλεσμα να εμφανίζουν νέες επιθυμητές ιδιότητες και να παράγουν διάφορες χρήσιμες ουσίες.» - Σελίδα 124, στην παράγραφο περί της παραγωγής φαρμάκων, ορμονών και εμβολίων.
«Επιθυμητά» και «χρήσιμα» χαρακτηριστικά σε ποιους; Ασφαλώς όχι στο φυσικό περιβάλλον ή σε όλους τους ανθρώπους, αλλά σε εκείνους που θα χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο φυτό σαν να πρόκειται για οποιοδήποτε προϊόν, που φτιάχτηκε προς εξυπηρέτησή μας. Ωστόσο, όταν «βάζεις» ένα ξένο γονίδιο σε έναν οργανισμό, δεν ξέρεις ποια άλλα χαρακτηριστικά θα εκφραστούν εκτός από τα «επιθυμητά», καθότι η σχέση των γονιδίων είναι γραμμική. Στην «Καθημερινή» της Κυριακής στις 19 Μαΐου 2002 ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Τάσος Κουράκης εξηγούσε: «Θα πρέπει να ξέρει ο κόσμος ότι ο τρόπος ενσωμάτωσης ξένων γονιδίων στα φυτά, στο γενετικό τους υλικό είναι τυχαίος, δεν ξέρουμε πού κολλάει το νέο γονίδιο. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διαταράξει τη λειτουργία άλλων γονιδίων με απρόβλεπτες συνέπειες. Είναι όπως ένα διαστημόπλοιο που μεταφέρει ανθρώπους σε έναν πλανήτη και δεν ξέρουμε αν θα πέσει σε μια πεδιάδα, σ' έναν κρατήρα ή σε κάποιο ζωτικό κέντρο. Ο καρκίνος τι είναι; Eνα γονίδιο που αρχίζει και δουλεύει σε λάθος τόπο, χρόνο και ποσότητα».
Ο Richard Lewontin, επίσης καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ είπε χαρακτηριστικά: «Διαθέτουμε μια τόσο περιορισμένη γνώση και κατανόηση του πώς ένας οργανισμός αναπτύσσεται από το DNA του, που θα μου προκαλούσε έκπληξη εάν δεν έχουμε απανωτά σφάλματα».
Αρκεί να σκεφθούμε ότι το DNA του πιθήκου από το DNA του ανθρώπου είναι ίδια σε ποσοστό 99,8% Φυσικά, για όλα αυτά δεν γίνεται καμία νύξη στο βιβλίο αλλά αντίθετα η γενετική τροποποίηση παρουσιάζεται σαν μια «απλή» διαδικασία κατά την οποία ένας μικρός θεός βγάζει από έναν οργανισμό τα γονίδια που δεν τον βολεύουν και τοποθετεί εκείνα που δίδουν στον οργανισμό βολικότερα χαρακτηριστικά...
2. «Για να αντιληφθούμε τη σημασία αυτών των εφαρμογών, αρκεί να φανταστούμε ότι στο μέλλον μπορεί κάποιος να εμβολιάζεται κατά μιας συγκεκριμένης ασθένειας, καταναλώνοντας γενετικώς τροποποιημένες πατάτες.»
Πρόκειται ασφαλώς για μελλοντικά σενάρια-υποσχέσεις των εταιρειών που παράγουν τα συγκεκριμένα προϊόντα, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι γράφοντες παίρνουν σαφώς θέση υπέρ των προϊόντων της βιοτεχνολογίας. Ενα σχολικό εγχειρίδιο αποτελεί ένα εκπαιδευτικό εργαλείο και κατά συνέπεια πρέπει να παρουσιάζει πληροφορίες ισορροπημένα και όχι να υμνεί επιστημονικά επιτεύγματα του μέλλοντος προκαταβάλλοντας ασφαλώς τη θετική διάθεση των αναγνωστών-μαθητών, για θέματα στα οποία η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταφέρει να έχει ακόμα σαφή και ολοκληρωμένη θέση.
3. Δύο φωτογραφίες παρουσιάζονται στην ίδια σελίδα, η μία με ντομάτες «όμορφες» και κατακόκκινες και η άλλη με σάπιες ντομάτες, με τη λεζάντα «ντομάτες γενετικώς τροποποιημένες και μη».
Οι συγγραφείς του βιβλίου παρουσιάζουν ως επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας προϊόντα που στην πράξη έχουν ακυρωθεί ή και έχει απαγορευθεί η κυκλοφορία τους. Χαρακτηριστικό -και εξοργιστικό- το παράδειγμα της συγκεκριμένης φωτογραφίας.
Η συγκεκριμένη λεζάντα είναι λάθος και θα πρέπει να συμπληρωθεί, σύμφωνα με τον κ. Νικόλαου Μοσχονά, καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος αναφέρεται ως ένας από τους αξιολογητές κριτές του βιβλίου. Θα έπρεπε λοιπόν να διαμορφωθεί τουλάχιστον ως εξής: Ντομάτες που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση ώστε να μη σαπίζουν και άλλες που δεν έχουν. Με αυτή την προσθήκη τουλάχιστον οι γενετικώς τροποποιημένες ντομάτες δεν παρουσιάζονται έως οι μόνες ντομάτες που τρώγονται. Ωστόσο, το πρόβλημα παραμένει, καθώς η συγκεκριμένη γενετική τροποποίηση δεν έχει λάβει άδεια κυκλοφορίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση - με λίγα λόγια η φωτογραφία διαφημίζει ένα ουσιαστικά παράνομο προϊόν! Συγκεκριμένα, οι ντομάτες που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση ώστε να ωριμάζουν με βραδύτερο ρυθμό κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 1995, αλλά δεν συνάντησαν και μεγάλη αποδοχή από το κοινό, καθώς «είχαν γεύση αλουμινίου». Αποσύρθηκαν από την αγορά στα τέλη της δεκαετίας του '90 και έκτοτε δεν ξανακυκλοφόρησαν.
4. «Στα φυτά αυτά έχουν προστεθεί γονίδια που, για παράδειγμα, τα καθιστούν ανθεκτικά σε ορισμένα παράσιτα. Οταν καλλιεργούμε τέτοια φυτά, δεν χρειάζεται να κάνουμε χρήση παρασιτοκτόνων.» - Παράγραφος με τίτλο «Γενετικά τροποποιημένα φυτά»
Αυτό δεν ισχύει επιστημονικά όπως έχει αποδειχθεί. Κατ' αρχάς δεν είναι σαφές τι εννοούν οι συγγραφείς με τον όρο «παράσιτα». Τα έντομα, τους μύκητες, τα βακτήρια ή τα ζιζάνια, τα άγρια χόρτα που αναπτύσσονται δίπλα στα φυτά;
Οι γενετικές τροποποιήσεις που έχουν εφαρμοστεί στα φυτά είναι ουσιαστικά δύο «ειδών». Η μία αφορά την εισαγωγή γονιδίου ώστε τα συγκεκριμένα φυτά -σόγια κυρίως- να είναι ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα και οι αγρότες να μπορούν με την ησυχία τους να ρίχνουν ζιζανιοκτόνα χωρίς να πλήττεται το φυτό. Μάλιστα, η εταιρεία που παράγει τα συγκεκριμένα φυτά τα οποία έχουν ανθεκτικότητα στο ζιζανιοκτόνο, παρασκευάζει και το ζιζανιοκτόνο. Οπως είναι φυσικό, η ανθεκτικότητα αυτή έφερε αύξηση της χρήσης των ζιζανιοκτόνων. Ερευνα που έγινε σε 8.200 πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένης σόγιας στις ΗΠΑ (1998) έδειξε ότι αυτές παρουσίασαν μειωμένη παραγωγή κατά 4% - 6% και χρειάστηκαν μεγαλύτερη ποσότητα ζιζανιοκτόνου από τις αντίστοιχες συμβατικές καλλιέργειες.
Η δεύτερη αφορά την εισαγωγή ενός γονιδίου ώστε τα ίδια τα φυτά -κυρίως καλαμπόκι και βαμβάκι- να έχουν τα ίδια εντομοκτόνο δράση, αφού παράγουν μια τοξίνη. Οπως αποδείχθηκε τα έντομα έπειτα από λίγο καιρό αποκτούσαν ανθεκτικότητα, ενώ αντίθετα τα εντομοκτόνα φυτά έχουν κακή επίδραση και σε είδη τα οποία δεν θα έπρεπε όπως την πεταλούδα-μονάρχης. Υπάρχουν, εδώ και χρόνια, ενδείξεις ότι μεταλλαγμένα φυτά με εντομοκτόνο δράση μπορούν να σκοτώσουν ωφέλιμα έντομα (Περιοδικό Nature, 399, σ. 214, 20 Μαΐου 1999).
Μεγάλο είναι το πρόβλημα και με την επιμόλυνση του γενετικού υλικού των μη μεταλλαγμένων ποικιλιών. Οπως έδειξε έρευνα στις ΗΠΑ, την κατ' εξοχήν χώρα που έχουν εφαρμοστεί οι γενετικώς τροποποιημένες καλλιέργειες, οι αγρότες σκοπεύουν να μειώσουν τις καλλιεργούμενες εκτάσεις με γενετικώς τροποποιημένα φυτά.
5. «Η σοδειά μας δεν κινδυνεύει, τουλάχιστον από τα παράσιτα, το κόστος παραγωγής μειώνεται και το προϊόν φτάνει στον καταναλωτή σε χαμηλότερη τιμή.»
Πάλι λάθος. Το κόστος παραγωγής δεν είναι μικρότερο, καθώς τα νέα φυτά κοστίζουν πολύ, οι αγρότες υποχρεώνονται να υπογράψουν συγκεκριμένα συμβόλαια με τις εταιρείες και, βέβαια, το όποιο όφελος δεν μετακυλίεται στον καταναλωτή. Τα περισσότερα γενετικώς τροποποιημένα προϊόντα πηγαίνουν στις ζωοτροφές και κανένα από τα έως τώρα παραγόμενα «μαγικά» φυτά δεν έγινε προς όφελος του τελικού χρήστη, δηλαδή του καταναλωτή. Μια τέτοια προσπάθεια ήταν η δημιουργία του Golden rice, του μεταλλαγμένου ρυζιού που έχει προβιταμίνη Α και θα έσωζε τον Τρίτο Κόσμο από την πείνα. Ομως, αποδείχθηκε ότι για να πάρει κάποιος ικανή ποσότητα βιταμίνης έπρεπε να καταναλώσει 9 κιλά ρυζιού.
Οι γενετικές τροποποιήσεις έχουν στόχο την διευκόλυνση του παραγωγού '(ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα) ή του μεσάζοντα (αργή ωρίμαση) ώστε ένα προϊόν να μπορεί να μεταφερθεί χωρίς να αλλοιωθεί.
6. «Οι ερευνητές βιολόγοι έχουν δημιουργήσει ποικιλίες φυτικών και ζωικών οργανισμών με στόχο τη βελτίωση της εξασφάλισης μεγαλύτερης ποσότητας προϊόντων. Με τον τρόπο αυτόν προσφέρονται λύσεις σε πολλά κοινωνικά προβλήματα όπως αυτά του υποσιτισμού, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της βελτίωσης της υγείας του ανθρώπου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι ποικιλίες καλαμποκιού και σιταριού που είναι ανθεκτικές σε διάφορα έντομα και μικροοργανισμούς με αποτέλεσμα οι καλλιέργειες να έχουν μεγαλύτερη απόδοση.» - Σελίδα 13
Εμμέσως πλην σαφώς οι συγγραφείς αναφέρονται και πάλι στα γενετικώς τροποποιημένα φυτά και στα καλά που προσφέρουν. Χρειάζομαστε σήμερα περισσότερα τρόφιμα; Μα τότε γιατί μέχρι πριν από λίγα χρόνια γέμιζαν οι χωματερές, γιατί η Ε.Ε. δεν ήξερε τι να κάνει τα γνωστά βουνά από βούτυρο και γιατί επιβάλλει όλο και περισσότερους περιορισμούς στις ποσότητες των παραγόμενων προϊόντων. Εχουμε πρόβλημα παραγωγής τροφίμων ή πρόβλημα δίκαιης κατανομής των τροφίμων που παράγονται; Δεν χρειάζεται να έχει κάποιος ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις για να απαντήσει. Αντίθετα, η συνάφεια των επιχειρημάτων των τριών επιστημόνων που έγραψαν το βιβλίο, με εκείνα που χρησιμοποιούν οι εταιρείες που παράγουν τα γενετικώς τροποποιημένα προϊόντα όπως η θεραπεία της πείνας, είναι τουλάχιστον παράξενη.
Γιατί δεν έχει σημασία αν ιδεολογικά είμαστε υπέρ ή κατά των γενετικώς τροποποιημένων προϊόντων. Αλλωστε, ο καθένας μας έχει και θα έπρεπε να έχει μια ιδεολογική προσέγγιση σε ζητήματα που αφορούν το μέλλον της τροφής στον πλανήτη ή στο κατά πόσον και έως πού και με τι στόχο, έχουμε δικαίωμα να παρέμβουμε στη Φύση. Σημασία έχει να μην αφήνουμε αυτή την ιδεολογία να επισκιάζει τα επιστημονικά δεδομένα...
kathimerini.gr
Όσον αφορά τα "χρήσιμα και επιθυμητά χαρακτηριστικά" οι φωτό των ποντικών με τους καρκινικούς όγκους που έχουν προέλθει από διατροφή με γενετικώς τροποποιημένο καλαμπόκι της Μονσάντο, οι οποίες έχουν κάνει τον γύρω το διαδικτύου.
triklopodia
