Το Πολυτεχνείο υπήρξε ένα μεγάλο «πλυντήριο»

Του Τάκη Καμπύλη

Ο τριήμερος εορτασμός για το Πολυτεχνείο βρίσκεται σε εξέλιξη. Αύριο η πορεία, σήμερα οι γιορτές στα σχολεία. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε περίπου 200.000 μαθητές και των δύο βαθμίδων ζουν κάτω από το Πολυτεχνείο. Με πολύ διαφορετικό τρόπο απ’ ότι πριν από 30-35 χρόνια.
Δεν ξέρω τι υπάρχει στη συνείδησή τους για το Πολυτεχνείο. Το υποπτεύομαι ωστόσο, όλο και πιο βάσιμα, όσο περνούν τα χρόνια.
Βοηθήσαμε όλοι να δημιουργηθεί η σημερινή ερημιά. Ακόμη κι ο αριθμός των νεκρών εκείνης της εξέγερσης μεταβάλλεται χρόνο με το χρόνο αλλά, και μέσα στον ίδιο χρόνο.
Τόσο πολύ που, τον αστικό μύθο που υφαινόταν χρόνια τώρα ήρθε η Χρυσή Αυγή να τον φέρει στο προσκήνιο. Η Δεξιά ήθελε χρόνια να πει αυτά που λέει η Χρυσή Αυγή αλλά φοβόταν. Η Αριστερά ένοιωθε τόσο πάνοπλη ιδεολογικά που, απλώς κάγχαζε.

Θα μιλήσουμε στη συνέχεια για τους νεκρούς. Με ονοματεπώνυμα. Η λίστα που επισυνάπτουμε είναι αποτέλεσμα της μοναδικής ιστορικής έρευνας που έχει γίνει για τότε. Ναι. Μόλις μία έρευνα για το Πολυτεχνείο. Καμμία -ακόμη- έρευνα για το τί είχε προηγηθεί. Μια τόσο σημαντική και τόσο κοντινή ιστορική καμπή δεν έχει ακόμη αποτελέσει πεδίο ιστορικής έρευνας. Έχει κι αυτό την εξήγησή του.

Το Πολυτεχνείο υπήρξε ένα μεγάλο «πλυντήριο».

Tο «Πολυτεχνείο» αγκαλιάστηκε μεταπολιτευτικά με υστεροβουλία και από Δεξιά και από Aριστερά. H Δεξιά ξέπλυνε τις ενοχές της, η Aριστερά τα λάθη της. Tα παιδιά του Πολυτεχνείου και της Nομικής δεν ήταν απλώς μια νέα γενιά. Ήταν η πρώτη γενιά που μεγάλωσε χωρίς βιώματα από τη μετεμφυλιακή και προδικτατορική Eλλάδα. Ήταν η γενιά που δεν κουβαλούσε προσωπικές βεντέτες από το παρελθόν. Παιδιά της αστικής κοινωνίας συναντήθηκαν χωρίς κόμπλεξ με παιδιά καταδιωγμένων αριστερών στα πανεπιστήμια. Eκεί οι ήχοι από τις ερπύστριες στην Πράγα συναντήθηκαν με τους ήχους των Rolling Stones. Mια νέα πολιτισμική πραγματικότητα πιο διεθνιστική και χάρη στον παρισινό Mάη πιο απελευθερωμένη από τα «έπη» της αυταπάρνησης και του επαναστατικού ασκητισμού του παρελθόντος.

Ήδη από τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος φάνηκε πως η Aντίσταση δεν θα είχε πολλά να περιμένει από τον μέχρι τότε φυσικό της χώρο. Aνέτοιμη και αιφνιδιασμένη η ηγεσία της Aριστεράς δεν κατάφερε να εμπνεύσει και να στηρίξει ένα αντιδικτατορικό κίνημα. Oι εκ των υστέρων αποσιωπήσεις αυτής της περιόδου είχαν κι αυτό το νόημα. Tο σκηνικό της αντίστασης ήταν πολύ πιο σύνθετο και καθόλου προφανές, όπως βολικά στήνεται τα χρόνια μετά τη Xούντα. Σαν να φτάσαμε από το 1967 κατευθείαν στο 1973 με μερικές ενδιάμεσες στάσεις, όπως ο Παναγούλης ή η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Στο εσωτερικό και μέχρι το 1973 οι μικρές και μεγαλύτερες οργανώσεις δεν κατάφεραν μια κοινή δράση, όπως άλλωστε δεν το κατάφεραν και οι μαζικές παραδοσιακές δυνάμεις (χαρακτηριστική η ασυμφωνία μεταξύ Aριστεράς και Aν. Παπανδρέου το 1970 στη Pώμη).
Η Νομική και το Πολυτεχνείο απετέλεσαν τομή και επειδή στις βόμβες και στις ένοπλες ενέργειες (παραδοσιακή μέχρι τότε γραμμή αντίστασης στο εσωτερικό της χώρας) αντιπαρέβαλλαν τις μαζικές δράσεις μέσα από μια πρωτόγνωρη για την εποχή διαδικασία ανοιχτών συνελεύσεων.

Άλλωστε, μην ξεχνάμε από πού ξεκίνησαν όλα. Ήταν, όταν στις αρχές του 1972, η Χούντα προσπάθησε να αφαιρέσει κεκτημένα δικαιώματα των φοιτητών (3η εξεταστική περίοδος, μεταφορά μαθημάτων και νέο πρόγραμμα σπουδών).
Eκ των υστέρων η γενιά του Πολυτεχνείου αποδείχθηκε και μια τυχερή γενιά. H συμμετοχή στο Πολυτεχνείο ήταν (και) διαβατήριο για την κοινωνική ανέλιξη. Όχι για τους περισσότερους από τους 5.000 που ήταν μέσα, πάντως για μερικούς απ’ όσους ήταν, ήδη, κομματικά οργανωμένοι. Βλέπετε, η επίσημη Ιστορία στήθηκε πάνω στις μεταπολιτευτικές κομματικές ανάγκες.
Υπήρχε ανάγκη, η δικτατορία, στο νέο μύθο που ανέλαβε να εκλαϊκεύσει την ιστορία της Μεταπολίτευσης, υπήρξε λοιπόν πολύ συγκεκριμένη ανάγκη να είναι η Νομική και το Πολυτεχνείο που έριξαν τη Χούντα. Ίσως, επειδή έτσι έκλειναν -χωρίς καν να ανοιχτούν- οι παλαιοί λογαριασμοί της μετεμφυλιακής περιόδου του ‘50 και του ‘60. Χρειαζόταν μια νέα γενιά, που στη Μεταπολίτευση ανέλαβε να δικαιώσει τη μνήμη της προδικτατορικής αριστεράς. Πολιτικά αυτό μπορούσε να συμβεί με νέους όρους, νέα πρόσωπα και στο πλαίσιο των ευρύτερων συμμαχιών που οδήγησαν στη λεγόμενη μεγάλη δημοκρατική παράταξη. Για να δομηθούν και να έχουν αποτελεσματικότητα αυτές οι νέες κοινωνικές συμμαχίες έπρεπε να παραμεριστούν σύνορα, στεγανά και βεντέτες από το μετεμφυλιακό παρελθόν. Γι αυτό και οι πρωταγωνιστές του παρελθόντος, η ΕΡΕ, η Ένωση Κέντρου και η ΕΔΑ δεν επιβίωσαν μεταδικτατορικά, αλλά είτε μετεξελίχτηκαν είτε απορροφήθηκαν στο νέο μεγάλο καζάνι της εκσυγχρονιστικής Μεταπολίτευσης.

Δεν είναι τυχαίο ότι μέσα στο φορτισμένο κλίμα των πρώτων μηνών της Μεταπολίτευσης πολλοί από τους βασανισθέντες αγωνιστές, της περιόδου πριν από τη Νομική ή το Πολυτεχνείο,  χρειάστηκε να δώσουν μία ακόμη μάχη. Αυτή η μάχη σήμερα έχει λησμονηθεί. Ήταν τουλάχιστον περίεργη τότε, στις δίκες της Χούντας, η απόφαση των κομματικών ηγεσιών να μην πάρουν επάνω τους τούς βασανισθέντες συντρόφους τους, αλλά να τους προτρέψουν να καταθέσουν οι ίδιοι, προσωπικά, μηνύσεις στους βασανιστές τους. Αρκετοί αρνήθηκαν να το κάνουν. Εκτίμησαν και σωστά, ότι η δίωξη των βασανιστών δεν ήταν ζήτημα προσωπικής διαφοράς, αλλά πρωτίστως ζήτημα πολιτικό. Και πως η νεοσύστατη ελληνική δημοκρατία είχε αυτό το καθήκον, αυτή την ευθύνη.
Οι αντιστασιακοί της περιόδου πριν από το Πολυτεχνείο δεν βρήκαν στη Μεταπολίτευση χώρο αντίστοιχο αυτού που δόθηκε στους φοιτητές. Βλέπετε, ήταν άλλες οι ανάγκες της Μεταπολίτευσης: Να ξεμπερδεύουμε με το παρελθόν και να αναδείξουμε νέους πρωταγωνιστές, που δεν είχαν άμεση σχέση με τα μετεμφυλιακά και προδικτατορικά βάρη. Μια λυτρωτική μέση λύση…Που θα επέτρεπε -και επέτρεψε- στη χώρα να κλείσει τους ανοιχτούς λογαριασμούς που την βασάνιζαν από τον Εμφύλιο και να χαράξει μια πορεία στην οποία χωρούσαν όλοι.

2.

Η μοναδική λίστα των νεκρών εκείνων των ημερών γύρω από το Πολυτεχνείο, που προέρχεται από επιστημονική ιστορική έρευνα είναι απ’ όσο γνωρίζω μετά από ρεπορτάζ, αυτή του ιστορικού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Η έρευνα έχει προχωρήσει έτσι στη συγκρότηση ενός τεκμηριωμένου καταλόγου, ο οποίος παραμένει προσωρινός, καθώς εξακολουθεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να διορθώνεται.
Μέχρι τη στιγμή αυτή, έχουν καταγραφεί είκοσι τέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις. Για καθεμιά από αυτές συγκροτείται ένας ιδιαίτερος φάκελος, με βιογραφικά στοιχεία, τις συνθήκες θανάτου και αναλυτική παράθεση όλων των πηγών που εντοπίστηκαν.
Πράγματι -κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό- οι περισσότεροι φόνοι έλαβαν χώρα κατά το 48ωρο που επακολούθησε την εισβολή του τανκ και την εκκένωση του Πολυτεχνείου, στο πλαίσιο της επιχείρησης καταστολής, που εξαπολύθηκε σε όλο το Λεκανοπέδιο, όταν οι κρατούντες διαπίστωσαν ότι υπήρξε μια αναζωπύρωση των κινητοποιήσεων. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία υπήρξαν θύματα πυρών προερχομένων από στρατιωτικές μονάδες, που είχαν ακροβολιστεί σε διάφορα σημεία της πόλης ή διέτρεχαν τους δρόμους της Αθήνας με τεθωρακισμένα οχήματα.

Η λίστα με τους πραγματικούς νεκρούς της εξέγερσης του Νοέμβρη

1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), στις 16.11.1973, στη διασταύρωση των οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου.
2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη.
3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος.
4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Mόλντε της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973.
5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973.
6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων.
7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973 στην περιοχή του Πολυτεχνείου.
8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Στις 16.11.1973, στην περιοχή του Πολυτεχνείου.
9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια στις 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης.
10. Αικατερίνη Αργυροπούλου 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Άγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της.
11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 17.11.1973, στην οδό Πατησίων.
12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Αιγάλεω. Στις 17.11.1973, ενώ βρισκόταν σε ταράτσα επί της πλατείας Αιγύπτου 1.
13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση Πατησίων και Κότσικα.
14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής Ταμείου Αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Στις 17.11.1973, στην πλατεία Ομονοίας.
15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 17.11.1973, μέσα στο αυτοκίνητό του στα Νέα Λιόσια.
16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της.
17. Δημήτρης Θεοδωράς του Θεοφάνους, 5½ ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου.
18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρωνος 10, Άγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Χέυδεν και Αχαρνών.
19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση Δροσοπούλου και Κύθνου.
20. Ανδρέας Κούμπος του Στεργίου, 63 ετών, βιοτέχνης, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Στις 18.11.1973, στη διασταύρωση των οδών Γ΄ Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου.
21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη.
22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, κάτοικος Φερών 5, Αθήνα. Στις 18.11.1973, στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος.
23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973.
24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών.

2α.

Η λίστα των νεκρών δείχνει την πραγματική έκταση της στρατιωτικής και αστυνομικής βίας εκείνων των ημερών σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας κι όχι μόνο γύρω από το Πολυτεχνείο. Η χούντα είχε επιβάλλει κύμα τρομοκρατίας στην Πρωτεύουσα με θύματα κυρίως πολλούς ανυποψίαστους. Στρατιωτικοί και αστυνομικοί, παιδιά του λαού κι αυτοί πυροβολούσαν ασύδοτα σκόπευαν και δολοφονούσαν. Αυτοί, κυρίες και κύριοι, είναι οι νεκροί της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Από τους 24 φακέλους μόνο ένας έχει κλείσει.

3.

Θέλω να σας μιλήσω για δύο ανθρώπους από εκείνη την περίοδο.
Ένας από τους πιο ταπεινούς αγωνιστές εναντίον της Δικτατορίας, ο Παναγιώτης Kανελλάκης πέθανε νεότατος το 2009. Το 1996 έγραψε ένα βιβλίο για τα χρόνια εκείνα και για την προσωπική του συμμετοχή, το μοίρασε σε λίγους, όχι μόνο της γενιάς του αλλά, κυρίως σε νεότερους σαν επίμετρο στη δική του ιστορία στις φυλακές της ΕΣΑ: Αυτή η ιστορία αποτελεί, κατέληγε ο Παναγιώτης Κανελλάκης, και μια «ενθύμιση προς ορισμένους από τους συντρόφους της εποχής, τα πρόσωπα των οποίων άθελά τους αλλοιώθηκαν, σχεδόν παραμορφώθηκαν από την αυταρέσκεια της πολιτικής εξουσίας που επάξια κατέλαβαν, εξαργυρώνοντας βιώματα όπως εκείνα».
O Παναγιώτης Κανελλάκης υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα. Δεν του αναγνωρίστηκαν τα αγωνιστικά εύσημα που αναγνωρίστηκαν στη λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου. Ίσως είναι γνωστός σε κάποιους από τους ακροατές μας διότι είναι αυτός που το 1990 ίδρυσε στην Ελλάδα την Greenpeace. Προσωπικός φίλος μιας άλλης εμβληματικής προσωπικότητας, του Καναδού  Ντέϊβιντ Μακ Τάγκαρτ, πέθανε κι αυτός. Ο Μακ Τάγκαρτ ήταν αυτός που με το καρυδότσουφλό του έχτισε την περιβαλλοντική αυτοκρατορία της διεθνούς Greenpeace. Τους γνώρισα και τους δύο, στο μικρό διαμέρισμα του Παναγιώτη Κανελλάκη στο Κολωνάκι.
Τον δεύτερο, δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω. Είχα ακούσει πολλά γι αυτόν, αλλά δεν πρόλαβα. Είναι ο Τάσος Δαρβέρης. Αυτοκτόνησε το 1999. Στις 20 Μαΐου. Με βοήθησε πολύ να καταλάβω την ιστορία του, ο καθηγητής Ιστορίας Αντώνης Λιάκος, σύντροφός του στους αγώνες εκείνης της περιόδου. Ούτε ο Δαρβέρης είχε εμπλοκή στο Πολυτεχνείο. Τον είχε σακατέψει πριν η Χούντα, τον σακάτεψαν στη Μεταπολίτευση οι ευαισθησίες του.
Γράφει γι αυτόν ο πανεπιστημιακός  Γιάννης Παπαθεοδώρου:
Συμφοιτητής του στη Θεσσαλονίκη ήταν κι ο Νικόλας Άσιμος. Αυτόχειρας κι αυτός. Κι ο ποιητής Αλέξης Τραϊανός. Επίσης  αυτόχειρας…


polispress